Psychoterapeuta poznawczo-behawioralny przy pomocy różnych technik dąży do wywołania zmiany poznawczej – modyfikacji myślenia i systemu przekonań pacjenta – w celu spowodowania trwałej zmiany emocjonalnej i związanej z bardziej korzystnym zachowaniem.

U podstaw terapii poznawczo-behawioralne leży przeświadczenie, że dysfunkcjonalne sposoby myślenia niekorzystnie wpływają na nastrój oraz postępowanie pacjenta. Uznaje się, że te nieprawidłowe sposoby myślenia są wspólną cechą wszystkich zaburzeń psychicznych. Kiedy ludzie uczą się oceniać swoje myślenie bardziej realistycznie i przystosowawczo, ich stan emocjonalny i zachowanie ulegają poprawie.

Dla przykładu, będąc w przykrym nastroju z powodu jakiegoś rozczarowującego niepowodzenia, mogłaby nam przyjść do głowy automatyczna myśl „Niczego nie potrafię zrobić jak należy”. Ta myśl mogłaby następnie prowadzić do określonej reakcji: wywołać smutek, poskutkować tym, że zdecydowalibyśmy położyć się do łóżka, spać. Gdybyśmy w porę zdali sobie sprawę z działania automatycznej myśli, dostatecznie wcześnie uznali ją za nieprawomocną, świadomie, z rozmysłem zastąpili ją inną narracją, na przykład słowami „Tym razem się nie powiodło, ale bywam też całkiem często bardzo skuteczny”, udałoby się uchronić przed dysfunkcjonalnym zachowaniem i uniknąć zbędnego w tym wypadku obciążenia smutkiem.

Z zamiarem uzyskania trwałej poprawy nastroju i zachowań pacjenta, psychoterapeuta koncentruje swoje wysiłki na poznawczym oddziaływaniu na głębsze przekonania pacjenta związane z tym, jak postrzega siebie, rzeczywistość, innych ludzi. Nie odbywa się to w sposób nagły, ale małymi krokami, odwracając stopniowo, lecz konsekwentnie ciąg niekorzystnych sposobów myślenia. Na przykład osoba, która ciągle nie doceniała własnych dokonań z czasem mogła zacząć żywić przekonanie o własnej niekompetencji.

Terapeuta nie jest doradcą, guru lub kimś w rodzaju arbitra oceniającego pacjenta – pomaga mu na natomiast rozumować w sposób bardziej adekwatny, realistyczny i adaptacyjny. Odnosząc się do przykładu, praca polegałaby na stopniowym „odkłamywaniu” negatywnego obrazu siebie poprzez wykrywanie a następnie podważanie automatycznych myśli „Jestem do niczego”, „Nigdy mi się nie udaje”, „Jestem niekompetentny, więc nie mam szans”.

Psychoterapia poznawczo-behawioralna została przygotowana w taki sposób, by można ją było z powodzeniem stosować na potrzeby pacjentów o różnym wykształceniu, pochodzeniu kulturowym, statusie społecznym, wieku. Standardowo pojedyncza sesja terapeutyczna trwa około 45 minut, ale w zależności od potrzeby może się nieco wydłużyć albo skrócić.

Skuteczność psychoterapii poznawczo-behawioralnej jest monitorowana od 1977 roku, kiedy to miały miejsce pierwsze badania z tym związane, i metodę tą poddano wszechstronnym testom. Od tego czasu około 500 razy w badaniach dowiedziono skuteczność tej metody w odniesieniu do różnych zaburzeń i problemów psychicznych.

Kluczowe definicje

Cytat

„Terapia poznawcza jest oparta na założeniu, że sposób, w jaki jednostki interpretują swoje przeżycia, ma istotny wpływ na ich emocje i działanie – ściślej na całe psychologiczne funkcjonowanie.
(…) Terapia poznawcza jest doświadczeniem uczenia się, w którym terapeuta odgrywa aktywną rolę, pomagając pacjentowi rozpoznać, zidentyfikować i zmodyfikować poznawcze uprzedzenia, które powodują nadmierny stres i poza tym utrudniają konstruktywne rozwiązywanie problemów. Leczenie pomaga pacjentom stać się bardziej aktywnymi w codziennym życiu, także rozwijają oni większe poczucie własnej skuteczności działania i sprawności, co prowadzi do korektywnych przeżyć, które przeciwdziałają negatywistycznym przekonaniom o sobie i własnej przyszłości. Korzystna dla pacjenta, oparta na współpracy, interaktywna relacja terapeutyczna pomaga pacjentom utrzymać zaangażowanie w terapię, wtedy gdy uczą się, praktykują i doskonalą umiejętności samopomocy, które mają być trwałe.” (Beck, Newman, 2005)

Cytat

„Poznawczo-behawioralna terapie reprezentują klasę pragmatycznych podejść do rozumienia i leczenia psychiatrycznych zaburzeń i problemów. Chociaż występuje wiele rozbieżności pomiędzy tymi metodami leczenia, interwencje charakteryzują się: zogniskowaniem na problemie, ukierunkowaniem na cel, zorientowaniem na przyszłość, ograniczonym czasem trwania i empirycznymi podstawami. Poznawczo-behawioralne terapie zakładają, że poznawcze i emocjonalne procesy pośredniczą w nabywaniu u utrzymywaniu się objawów. Zgodnie z tymi założeniami interwencje wpływają na zamianę objawów, zachowania i funkcjonowania poprzez zmiany w procesach poznawczych.” (Dobson, Dozois, 2001)

Cytat

„Terapia behawioralna polega na zmienianiu zachowania pacjenta w celu zmniejszenia jego dysfunkcji oraz poprawy jego stanu zdrowia. Obejmuje ona metodologię określaną jako analiza behawioralna, stosowaną do strategicznej selekcji zachowań, mających podlegać zmianom, i technologię wprowadzania takich zmian, osiąganych za pomocą modyfikowania sytuacji poprzedzających określone zachowanie lub jego konsekwencji bądź też za pomocą podawanych instrukcji. (…) Terapia behawioralna jest klinicznym zastosowaniem zasad rozwijanych przez nauki behawioralne.” (Jacob, Pelham, 2005)