Ukryty mechanizm psychologiczny to taki problem lub deficyt, który pozostaje niewidoczny gołym okiem, ale stwarza jawne trudności danej osoby. Jako coś działającego z ukrycia są bezpośrednio niemierzalne, da się je rozpoznać przez pryzmat zachowań i niesprzyjających sposobów myślenia. Bieżąca lista obejmuje 18 wczesnych dezadaptacyjnych schematów, ale my na potrzeby niniejszego tekstu skupimy się na często występującej piętnastce z nich.

Wczesne schematy dezadaptacyjne można podzielić na cztery zasadnicze kategorie (autor: Jeffrey Young).
 
Dotyczące autonomii…
 
ZALEŻNOŚĆ – przekonanie, że nie podoła się funkcjonując w pojedynkę, bez czyjejś opieki, cudzej troski, wsparcia innych.
 
PODPORZĄDKOWANIE / BRAK INDYWIDUACJI – daleko idące poświęcanie własnych potrzeb, by zadowolić innych; zwykle towarzyszy temu trudność w określeniu własnych potrzeb.
 
PODATNOŚĆ NA KRZYWDĘ – dojmująca obawa, że wkrótce wydarzy się coś niefortunnego, jakaś katastrofa (naturalna, medyczna, finansowa, kryminalna), i podejmowanie w związku z tym niestandardowych działań zabezpieczających.
 
STRACH PRZED UTRATĄ KONTROLI – lęk, że straci się panowanie nad sobą, ulegnie impulsom, padnie ofiarą emocji.
 
psychoterapia online przez internet zdalnie gabinet psychoterapii psychoterapia warszawa marki psycholog terapeuta pomoc psychologiczna wsparcie za darmo bezpłatna konsultacja darmowa nieodpłatnie 
 
Dotyczące relacji…
 
EMOCJONALNA DEPRYWACJA – przeświadczenie, że inni nie są w stanie w zadowalającym stopniu spełnić oczekiwań i potrzeb wsparcia, empatii, sympatii, troski.
 
UTRATA – podszyte silnym lękiem przekonanie, że każda relacja zakończy się fiaskiem i że zawsze będzie się emocjonalnie odizolowanym.
 
NIEUFNOŚĆ – założenie, że inni będą krzywdzić, znęcać się, zawodzić, rozczarowywać, kłamać, manipulować lub wykorzystywać.
 
ALIENACJA – poczucie, że się „odstaje”, jest nieprzystosowanym, niepasujących do społeczności bądź grupy, odmiennym od reszty świata, ludzi.
 
Dotyczące wartości…
 
UŁOMNOŚĆ – przekonanie, że niemożliwym jest bycie przez innych naprawdę akceptowanym i kochanym. Poczucie, że ma się jakiś defekt „wewnętrzny”, w sobie (własnej osobowości), i wobec tego nie jest się godnym kochania.
 
SPOŁECZNA NIEATRAKCYJNOŚĆ – przeświadczenie, że ma się jakiegoś rodzaju znamię „zewnętrzny” defekt, wadę, skazę, przez którą nieprawdopodobne jest, by ktokolwiek mógł naprawdę pokochać. Poczucie, że jest się nieatrakcyjnym, brzydkim, o niskim statusie, nudnym, trudnym, niezrozumiałym, osobliwym.
 
NIEKOMPETENCJA – poczucie, że nie jest się zdolnym do odnoszenia sukcesów (w edukacji, zawodowych, osobistych) i do podejmowania adekwatnych, korzystnych decyzji.
 
WINA – przeświadczenie o tym, że zasługuje się na surowe traktowanie, ostry krytycyzm, karę, gdyż jest się w jakiś sposób podłym, nieodpowiedzialnym, niemoralnym.
 
WSTYD – doświadczanie nawracającego uczucia wstydu lub skrępowania ze względu na to, iż uznaje się, że własne defekty bądź niedoskonałości są kompletnie nieakceptowalne.
 
Dotyczące granic i standardów…
 
BEZLITOSNE STANDARDY – „nieustępliwe dokładanie starań, by spełniać niezwykle wysokie oczekiwania innych, kosztem szczęścia, zadowolenia, zdrowia, poczucia osiągnięć czy satysfakcjonujących relacji z innymi”.
 
NIEWYSTARCZAJĄCE GRANICE – swoiste trudności z samodyscypliną, asertywnością, brak wyczucia odnośnie oczekiwań, roszczeń, pretensje, nieadekwatne tempo i brak rozsądku w ocenie tego, co i jak w danym momencie inni powinni się względem danej osoby zachować, dać jej, powiedzieć.  
 
Tzw. ukryte mechanizmy (działające w niedookreślony sposób) psychologiczne leżą u podłoża dysfunkcjonalnych metod myślenia, zachowań, nastrojów. Bywają wyrażane zawoalowane lub bardziej bezpośrednio (szczególnie w formie automatycznych myśli), co ułatwia ich rozpoznanie i pozwala dobrać lepsze rodzaje psychoterapeutycznych interwencji.
 
Współcześnie w psychoterapii poznawczo-behawioralnej stosuje się podejście „z góry na dół”, to jest oddziaływanie na jawne przejawy, pochodne ukrytych mechanizmów, co pośrednio, ale skutecznie wpływa także na te ostatnie. Jednocześnie jest dla pacjenta korzystne w tym sensie, że daje wymierne efekty bezpośrednio w formie bardziej adekwatnego zachowania, bardziej sprzyjających sposobów myślenia, poprawy samopoczucia, nastroju.