Dorosłe Dzieci Alkoholików

Jak to jest wychowywać się w rodzinie z problemem alkoholowym? Wiedzą o tym dorosłe dzieci alkoholików (DDA). Podobne doświadczenia mają DDD, czyli dorosłe dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, w których występowały inne uzależnienia lub problemy. W wyniku specyficznych doświadczeń u osób mających je w życiorysie kształtują się szczególne cechy i postawy. Oczywiście każda osoba jest niepowtarzalna, więc indywidualnie reaguje na określone sytuacje, ale mimo to możliwe jest wyróżnienie pewnych cech wspólnych ujawniających się u znacznej liczby osób z rodzin z problemem alkoholowym. Te cechy skłądają się na tzw. „Syndrom DDA” (o którym pisaliśmy szerzej już wcześniej).

NA MARGINESIE: Jeśli chcesz rozmawiać o tematyce DDA / DDD możesz to zrobić na forum dyskusyjnym tutaj.
 
Niemal zawsze osoba ma trudność z pełnym uzmysłowieniem sobie powstałych w wyniku życia w rodzinie z problemem alkoholowym mechanizmów, które sterują jej zachowaniem. Po prostu bardzo trudno przyjąć do wiadomości, że w pewnym sensie pozostaje się pod wpływem tego wszystkiego, co wówczas się działo. Łatwiej jest udawać przed sobą, że przeszłość minęła bezpowrotnie i życie zwyczajnie toczy się dalej. Niestety czasami pojawiające się trudności zdradzają jednoznacznie, że przeszłość nie została przepracowana, a człowiek wciąż przejawia postawy i stosuje strategie wyuczone na wczesnym etapie egzystencji. Niejako pozostaje „zamknięty w pokoju dziecięcym” i wciąż uwzględnia „nauki” uzależnionego lub współuzależnionego rodzica. Szkoła życia w rodzinie dysfunkcyjnej pozostawia bardzo trwałe ślady – zamiast udawać, że ich nie ma, należy uważnie i troskliwie przyjrzeć się sobie, by je znaleźć i w miarę możliwości naprawić, co odbywa się między innymi w ramach terapii grupowej lub psychoterapii indywidualnej.
 
Chowanie głowy w piasek i udawanie że problemu nie ma jest w języku psychologicznym nazywane zaprzeczeniem. Zaprzeczenie w przeszłości mogło być przez daną osobę „trenowane” na różne sposoby. Dziecko mogło np. bronić rodziców, usprawiedliwiać ich, minimalizować szkody powodowane przez ich nałóg lub pomagać im kryć swoje uzależnienie („pije tylko piwo, to nie alkohol”, „piją tylko w weekendy”, „lubi dobrze się bawić, to wszystko”, „każdy zasługuje na chwilę odprężenia”, „to jego hobby”, „po prostu jest smakoszem wina”, „nie przyszedł do pracy bo jest obłożnie chory”).
 
Innym wymiarem zaprzeczenia jest marginalizowanie wpływu rodziców na życie osoby. Udaje się, że to nie ma lub nie miało znaczenia, obwinia siebie za nałóg rodziców („przysparzałem im dużo trudności”, „mama wychowywała mnie samotnie”, „jako najstarszy syn powinienem był bardziej dbać o mamę”), neguje się, że odczuwa lub odczuwało cokolwiek wobec picia rodziców, jakby bycie świadkiem ich picia nie wzbudzało żadnych emocji.
 
Trzeci poziom zaprzeczenia jest związany ze szczególnym stosunkiem do siły woli. Część osób ma poczucie, że skoro udało im się przetrwać swoje dzieciństwo to zniosą już nieomal wszystko. Krańcowo się eksploatują, egzystują prawie jak maszyny, które muszą ze wszystkim sobie poradzić bez okazywania uczuć, doskonale się kontrolują i bez przerwy monitorują swój stan oraz reakcje otoczenia, by być na wszystko przygotowanym. Jasnym jest, że tego typu postawy wiążą się ze specyficznymi doświadczeniami z domu rodzinnego choć osoba może przeczyć jakoby jej postępowanie miało cokolwiek wspólnego z dzieciństwem.
 
Następny wymiar zaprzeczenia dotyczy stosunku do picia i alkoholu w ogólności. Niektórzy zestawiają siebie z rodzicami i stwierdzają, że nie mają problemu z piciem, bo nie piją tak jak oni. Inni zdecydowanie reagują obronnie, opryskliwie, gdy ktoś porusza temat ich picia. Krótko mówiąc osoba zaprzecza jakoby doświadczenia z domu rodzinnego miały wpływ na jej stosunek do alkoholu i picia chociaż dla postronnych obserwatorów ten związek wydaje się wyraźny.
 
Ze zrozumiałych względów warunkiem uzmysłowienia sobie istoty swoich problemów jest zaprzestanie zaprzeczania i spojrzenie prawdzie w oczy. Dopiero wówczas możliwe jest „wzięcie na warsztat” problematycznych postaw oraz strategii postępowania i przepracowanie ich.
 
Aby lektura niniejszego tekstu nie była tylko powierzchownym przyjrzeniem się potencjalnym cechom osoby z rodziny z problemem alkoholowym, dobrze mieć na względzie, czy podczas lektury nie stosuje się jakiegoś sposobu zaprzeczania. Warto przełamać się i szczerze, z otwartym umysłem, refleksyjnie podejść do tego zagadnienia. Można też wziąć kartę oraz długopis i czytając o różnych cechach DDA odnieść ich charakterystyki do własnej osoby oraz swojego doświadczenia i własnej historii. Tego typu wgląd może okazać się bardzo konstruktywny i pouczający. 

Cechy DDA czyli przejawy syndromu Dorosłych Dzieci Alkoholików)

Przyjrzyjmy się liście cech często spotykanych u DDA.
 
[1] Ponieważ jako dziecko stale trzeba było mieć się na baczności, efektem tego jest doświadczanie lęku przed utratą kontroli. W dorosłym życiu może to przejawiać się na przykład poprzez:

- dbałość o to, by nie okazywać uczuć (bo w dzieciństwie źle się to kończyło, było karane lub krytykowane albo uznawane za niegodne uwagi i chłodno lekceważone),

- dbałość o porządek i regulaminowość, sztywność zasad (chaos utożsamia się z tym, co było najgorsze w trakcie dramatycznych sytuacji w domu, więc w dorosłym życiu odpowiedzią na takie doświadczenie jest unikanie nieładu, który jawi się jako nie do zniesienia lub coś, co wywołuje przykre emocje, a więc coś czego należy koniecznie unikać),

- odczuwanie niepokoju gdy nad czymś się nie panuje, gdy coś jest poza wpływem danej osoby bądź coś nie daje się od razu zweryfikować, sprawdzić,

- poczucie, że czułoby się lepiej, gdyby miało się więcej władzy, kontroli.
 
[2] Lęk przed uczuciami może być powodowany tym, że gdy w domu rodzinnym emocje były uzewnętrzniane to głównie w dramatycznych okolicznościach, w ramach furiackich wybuchów, awantur, przemocy. Młody człowiek może zacząć przyjmować za pewnik, że emocje oznaczają kłopoty. W dorosłym życiu może się to przejawiać na przykład poprzez:

- trudność w wyrażaniu uczuć,

- brak rozeznania w uczuciach (niewiedza co się czuje lub co czują inni), w efekcie częstokroć zgadywanie jak powinno się czuć lub postąpić,

- odbieranie emocji jako ciężar, coś niepożądanego, czego lepiej unikać,

- doznawanie obawy, że mogłoby się stać coś złego gdyby pozwoliło się sobie na swobodne przeżywanie różnych uczuć,

- przekonanie, że pewne emocje są zakazane, niewłaściwe, wadliwe lub świadczą źle o tym, kto je przeżywa, na przykład oznaczają słabość, niemoc lub wadę charakteru,

- skłonność do unikania pewnych emocji (co tylko je wzmaga lub prowokuje do ujawnienia się w inny, niż naturalny, sposób),

- tendencja do prób zastępowania emocji czymś bardziej kontrolowalnym, na przykład utożsamianie seksu z miłością lub przemocy z bliskością,

- tendencja do reagowania zwykle ograniczoną liczbą emocji (jak gniew, smutek czy poczucie winy) i skłonność reagowania nimi w wielu różnych sytuacjach, nawet gdy nie wydaje się to w gruncie rzeczy w pełni adekwatne do okoliczności.
 
[3] Ponieważ w dzieciństwie niejednokrotnie było się świadkiem lub wręcz uwikłanym w konflikt i wiązało się to niemal zawsze z bolesnymi przeżyciami, bo dorośli nie zachowywali się jak dorośli, a czasem nawet nie jak ludzie, lecz skaczące sobie do gardeł bestie, DDA odczuwa lęk wobec konfliktów. W efekcie:

- za wszelką cenę stara się załągodzić sprawę (co czasem prowadzi do tego, że nie chroni swoich granic, toleruje zbyt wiele, nie staje we własnej obronie, nie reaguje asertywnie, tylko poświęca lub wchodzi w rolę ofiary) ALBO przeciwnie, zamiast dążyć do rozwiązania problemu od razu próbuje zakrzyczeć stronę przeciwną, bo czuje, iż tylko tak da się załatwić daną sprawę,

- reaguje się dużym niepokojem na myśl o konflikcie tak jakby każdorazowo miał prowadzić do przemocy,

- mimowolnie reaguje się złością i gniewem na konflikt uznając jednocześnie, że fatalnie on rokuje lub wręcz oznacza koniec relacji,

- stara się unikać konfliktów (co utrudnia funkcjonowanie, ponieważ w istocie są one przecież naturalną częścią kontaktów z ludźmi i mogą prowadzić do konstruktywnych rozstrzygnięć),

- automatycznie uznaje się, że konflikt oznacza odtrącenie, ponieważ w dzieciństwie zwykle doznawało się opuszczenia, gdy usiłowało się bronić własnego zdania bądź swoich granic.
 
[4] U niektórych osób może dojść do nadmiernego rozwinięcia poczucia odpowiedzialności. Jeśli ktoś musiał stawać w obronie rodziców, wyciągać ich z tarapatów, brać na siebie ich obowiązki (np. opiekując się rodzeństwem lub jako małe dziecko samemu dbając o siebie bez odpowiedniej opieki) to w dorosłym życiu może:

- mieć skłonność do brania na siebie odpowiedzialności za wszystko (czuć się winnym, gdy w związku się nie układa, gdy projekt w pracy nie jest realizowany we właściwym tempie mimo, że odpowiada za niego cały zespół),

- odczuwać niechęć do delegowania zadań i do współpracy z innymi ponieważ i tak ma poczucie, że odpowiedzialność spoczywa na nim albo że prosząc o pomoc ujawnia osobiste niedostatki bądź niekompetencję,

- nie umieć asertywnie odmawiać, nie być w stanie powiedzieć „nie” gdy ktoś prosi o pomoc.
 
[5] Dla niektórych dorosłych dzieci alkoholików zmorą jest ciągle odczuwane poczucie winy. Kiedy jako dziecko prosi się rodzica o posiłek lub sygnalizuję potrzebę snu, a ten zarzuca mu, że zachowuję się jak mięczak lub psuje dobrą zabawę, mały człowiek reaguje poczuciem winy. Doświadczanie takich sytuacji po wielokroć może w końcu doprowadzić do wykształcenia się specyficznego mechanizmu:

- odczuwa się poczucie winy z powodu swoich potrzeb (i na przykład nie umie się o ich spełnienie upomnieć w kontakcie z innymi),

- często ma się poczucie winy ponieważ czuje się ciężarem dla innych.
 
[6] Jako że w dzieciństwie funkcjonowało się tak jakby w sąsiedztwie czynnego wulkanu, niepokój odczuwało się praktycznie bez przerwy. Nigdy nie było wiadomo, kiedyś ktoś w rodzinie wybuchnie, kiedy będzie miała miejsce awantura, nic nie było pewne, czy rodzice się rozstają naprawdę czy znowu tylko tymczasowo, czy rodzic obiecujący poprawę mówi serio, czy znowu zawiedzie, czy można być pewnym słów ojca bądź matki, czy kolejny raz pojawi się dotkliwe rozczarowanie… Poza tym w domu awantury wisiały w powietrzu, napięcie było obecne bez przerwy, ewentualnie trzeba było chodzi na paluszkach, żeby rodzic wpadający w furię z błahych powodów nie zrobił piekła ponownie. W rezultacie:

- danej osobie trudno się zrelaksować, rozluźnić, ciągle jest spięta i niełatwo jej się zwyczajnie, po ludzku pobawić (bo rozluźniając się czuje, iż coś wisi w powietrzu, że to swego rodzaju cisza przed burzą, zwiastun koszmaru),

- ponieważ zabawy danej osobie kojarzą się z nieodpowiedzialnością, a odprężenie z nieuchronną awanturą, w chwilach przeznaczonych na zabawę może reagować napięciem, obawami, odrętwieniem, spodziewając się czegoś złego,

- głośny śmiech mógł oznaczać, że sprawy zaczynają wymykać się spod kontroli, więc osoba może się poczuć zlękniona i „zesztywnieć”, gdy ktoś w jej towarzystwie tak się śmieje, co praktycznie uniemożliwia swobodny relaks i zabawę,

- jeśli w rodzinie zabawa oznaczała picie, osoba sama może zacząć mieć problem z alkoholem ze względu na sięganie po niego, by dobrze się bawić lub zrelaksować,

- ponieważ zabawy (nakrapiane alkoholem) częstokroć poprzedzały awantury i przemoc, osoba może w ogóle czuć się nieswojo na myśl o rozrywce oraz unikać zabaw.
 
[7] Wychowując się w domu pełnym przemocy i stale będąc narażonym na bezpardonowe ataki młody człowiek musiał nauczyć się być wobec siebie krytycznym, by uniknąć ostrej reprymendy ze strony rodzica. Rodzica, który, dodajmy, nierzadko kompensował sobie brak panowania nad sobą kontrolując innych. W następstwie tego:

- osoba jest wobec siebie nadmiernie krytyczna, wciąż się pilnuje, bezwzględnie (jak niegdyś rodzic) wypomina sobie błędy, okrutnie osądza siebie, etykietuje,

- kontynuuje bezlitosne dzieło swojego okrutnego rodzica znęcając się nad sobą fizycznie (ranienie siebie, zaniedbywanie potrzeb organizmu, nadużywanie szkodliwych substancji i niezdrowego jedzenia, kompulsywne treningi fizyczne lub lekceważnie sportu) lub emocjonalnie (narażając się na trudne uczucia poprzez wchodzenie w przykre sytuacje lub poprzez pogrążający sposób myślenia),

- „jest dla siebie najgorszym wrogiem”.
 
[8] Z uwagi na to, że w rodzinie z problemem alkoholowym rzeczywistość jest stale zakłamywana przez rodziców, dziecko też stopniowo przyjmuje taką postawę wobec świata. W dorosłym życiu może wciąż stosować różnorakie sposoby zaprzeczenia, mieć skłonność do myślenia życzeniowego i magicznego. Ponadto osoba może:

- mieć skłonność do kłamania nawet wtedy, gdy mogłaby powiedzieć prawdę,

- mieć skłonność do manipulowania ludźmi (analogicznie jak rodzic postępował z nią i innymi),

- częściej niż inni automatycznie reagować postawą obronną, gdy odbiera coś jako zagrożenie,

- mieć skłonność do unikania rozmów na temat problemów i do chowania głowy w piasek, udawania, że nic się nie dzieje.
 
[9] Ze względu to, iż „bycie blisko” oznaczało „bycie krzywdzonym” oraz z uwagi na brak dobrych wzorców, a nawet gorzej, czerpanie negatywnych wzorców z zaburzonej relacji rodziców, DDA może mieć trudności w intymnych związkach takie jak:

- odczuwanie obaw, niepokoju, im bliżej z kimś jest,

- unikanie bliskości lub zaangażowania z powodu głębokiego przeświadczenia o nietrwałości relacji,

- spostrzeganie związku raczej jako pułapki, potrzasku, sytuacji, w której jest się eksploatowanym i narażonym na zranienie,

- osoba może w żadnej relacji nie czuć się naprawdę bezpiecznie,

- może mieć poczucie bezbronności i stale czuć się niepewnie,

- może mieć tendencję do wchodzenia w związki w zasadzie skazane na niepowodzenie, by nie być „zbyt blisko”, „nie musieć się angażować” lub z uwagi na to, iż spełnienie dają tylko bolesne relacje obfitujące w trudności i cierpienie (zgodnie z przekonaniem „nie jestem godzien niczego lepszego”).
 
[10] DDA mają skłonność do życia w pozycji ofiary ponieważ w ich domach przemoc fizyczna, słowna, a niekiedy także seksualna były codziennością, a poza tym:

- czują się bezradne,

- mają poczucie, że bez względu na to, co zrobią, spotka je przykry los,

- mają poczucie, że nigdy nie będą dość dobre (rodzic nigdy nie chwalił, co najwyżej stwierdzał, że najlepsze możliwe oceny to oczekiwanyc standard, na który dziecko stać i koniec),

- mają przeświadczenie, że cokolwiek uczynią nie zdobędą tego, czego pragną,

- mogą mieć przekonanie, że tylko jako ofiary poświęcające się dla kogoś mogą tego kogoś przy sobie utrzymać,

- mają skłonność do nie stawiania czoła problemom, reagowania niepokojem na myśl o wyzwaniach, jakie ich czekają, oraz mają tendencję do wycofywania się, reagowania różnorakimi dolegliwościami, byle tylko ustrzec się wzięcia odpowiedzialności za wynik zadania.
 
[11] Część DDA przyznaje się do kompulsywnych (odczuwanych jako przymusowe) zachowań, takich jak:

- punktualność,

- praca,

- czynności seksualne,

- jedzenie,

- stosowanie używek (alkohol, narkotyki, hazard),

- czytania książek samopomocowych.
 
[12] Pewna grupa DDA ma tendencję do mylenia miłości z litością. W rezultacie szczególnie atrakcyjne wydają im się relacje z ludźmi, którym mogą pomagać, których mogą ratować. Ponadto:

- mają skłonność do pozostawania w związkach z osobami jakoś zranionymi lub nieosiągalnymi,

- mogą nie wychodzić w porę z relacji, które są dla nich niszczące,

- mogą trwać w relacjach z toksycznymi osobami oraz ludźmi uzależnionymi.
 
[13] Wiele dorosłych dzieci alkoholików doznaje lęku przed odrzuceniem. Czasem wynika to z wielokrotnie przeżywanych incydentów o takim charakterze, a czasem z poczucia bycia porzuconym (epizod wyrzucenia lub ucieczki z domu). W rezultacie:

- nie znoszą pożegnań,

- źle reagują na rozstania z osobami im bliskimi,

- nie potrafią pogodzić się z czyimś odejściem, nie pozwalają komuś odejść albo same nie odchodzą w porę, woląc tkwić w niesatysfakcjonującym lub toksycznym związku byle tylko nie byś samotne,

- reagują dotkliwym poczuciem bycia odtrąconym w sytuacjach kiedy partner wcale nie kieruje się tego typu motywacją,

- przywiązują nadmierną wagę do posiadania (statusu, dóbr, partnera, określonych cech), a pozbawione ważnych dla nich wartości bardzo łatwo reagują depresją (która w pewnym stopniu staje się wentylem dla odroczonego żalu, o którym więcej informacji znajduje się w dalszej części tekstu).
 
[14] Sprawę pogarsza dodatkowo fakt, że częstokroć DDA:

- mają skłonność do myślenia w kategoriach „albo-albo”, nie potrafią dostrzec odcieni szarości lecz cechuje je myślenie czarno-białe, zerojedynkowe,

- mają tendencję do popadania w skrajności, do szczególnego maksymalizmu (nadużywanie powinności i imperatywów, „nigdy”, „zawsze”, „absolutnie”, „koniecznie”, „bezwzględnie”).
 
Dorosłe dzieci alkoholików często cechuje także odroczony żal [15] (doznawanie smutku, który nie był wyrażany w trakcie trudnych doświadczeń, lecz ujawnia się po czasie) oraz specyficzna zdolność do przetrwania [16] (zdolność do wytrzymywania więcej niż inni np. trwając w toksycznych związkach, znosząc mobbing w pracy, eksploatując się na rzecz czyjejś wygody).
 
"Syndrom DDA" - leczenie
 
Osoby, które przeanalizowały powyższe typowe cechy „Syndromu DDA” i dostrzegają część z nich u siebie oraz chciałyby nad nimi pracować, mogą skorzystać z psychoterapii. Pomocny bywa także udział w grupach samopomocowych, które również ułatwiają przełamanie schematu „nie mów, nie czuj, nie ufaj” wpajanego im w dysfunkcyjnym domu rodzinnym.

Potrzebujesz dodatkowych wskazówek?
Skorzystaj z darmowej porady na forum.
Możesz też umówić się na płatną sesję z psychologiem online przez Skype.