Zasadnicza różnica między strachem, a lękiem polega na tym, że strach odczuwa się wobec konkretnego obiektu lub sytuacji, a zdarzenie, którego się boimy mieści się zwykle w granicach możliwości, jest realistyczne, prawdopodobne. Można bać się nie dotrzymania terminu, niepowodzenia jakiegoś przedsięwzięcia, odrzucenia przez kogoś, na kim nam zależy. Tymczasem lęk bardziej odnosi się do tego, co przeżywamy, co się w nas dzieje, jest reakcją na nasze nawet irracjonalne i nieprawdopodobne założenia bądź przeczucia, pozostaje przy tym często nieprzenikniony, nie do rozszyfrowania, bez zdefiniowanego konkretnie źródła, bywa wręcz reakcją na coś nierozpoznanego, co wydaje się odległe i tak naprawdę kompletnie niejasne. Można lękać się utraty panowania, że się zemdleje lub dostanie ataku serca, popadnięcia w obłęd, że stanie się coś fatalnego, że jest się obserwowanym – a to wszystko bez obiektywnych przesłanek.

Strach pozwala nam lepiej przygotować się do podołania określonej sytuacji, mobilizuje do działań zapobiegającym złym konsekwencjom lub niepożądanym zdarzeniom, poniekąd motywuje do większych wysiłków, lepszego przygotowania się do potencjalnego wyzwania. Lęk natomiast może działać wręcz destrukcyjnie – wywoływać bez racjonalnego powodu gwałtowne bicie serca, pocenie się, napięcie mięśni, nudności, biegunkę, a przez to i inne czynniki ograniczać lub wręcz uniemożliwiać adaptacyjne, sprzyjające działania.

Lęk może wzmagać się w określonych sytuacjach – jest to tzw. lęk fobiczny, zwany tęż lękiem sytuacyjnym, a potocznie fobią. Można lękać się np. otwartych przestrzeni (agorafobia) lub kontaktu z ludźmi (fobia społeczna).

Istnieje również odmiana lęku zwana lękiem niezwiązanym (bez związku z konkretnym czynnikiem wywołującym go), który w ostrzejszych wariantach nazywany jest spontanicznymi napadami paniki. Kryterium pozwalającym odróżnić spontaniczny napad paniki od epizodu lęku niezwiązanego może być odróżnić obecność przynajmniej czterech z następujących objawów typowych dla paniki:

OBJAWY PANIKI
skrócenie oddechu, kołatanie serca (szybkie lub nieregularne bicie serca), drżenie lub dygotanie, dławienie się, nudności lub dolegliwości żołądkowe, odrętwienie, zawroty głowy lub zaburzenia równowagi, poczucie obcości samego siebie lub oddzielenia się od siebie, uderzenia gorąca lub zimna, silna obawa przed umieraniem, silna obawa przed popadnięciem w obłęd lub utratą panowania nad sobą.

Lęk może być również wywołany przez samo myślenie o sytuacji postrzeganej jako zagrażająca, wywołującej trwogę. Swoiste, pełne niepokoju i obaw zamartwianie się towarzyszące intensywnemu rozmyślaniu o takiej okoliczności to lęk antycypacyjny. W skrajnych przypadkach również może doprowadzić do paniki – wówczas określanej mianem paniki antycypacyjnej.

Podczas gdy spontaniczne ataki paniki dopadają człowieka w sposób nagły, osiągają krańcową siłę zwykle w ciągu kilku minut, a potem w ciągu około godziny słabną, lęk antycypacyjny narasta stopniowo, czasem bardzo długo, a potem względnie szybko słabnie. Bywa, że człowiek „zamartwia się na śmierć” przez kilka godzin, a potem, zaabsorbowany czymś innym dość szybko wraca do siebie.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że wszyscy niekiedy doświadczamy lęku. We współczesnym społeczeństwie to praktycznie nieuniknione. Jest naturalną rekcją na niepokojącą sytuację, której konsekwencji nie da się przewidzieć lub okolicznością, która nie jest do końca klarowna i zrozumiała, albo w sytuacji gdy bieg wydarzeń zdaje się w dużej mierze nieprzewidywalny. Problemem jest natomiast sytuacja, gdy natężenie, intensywność lęku jest nie do zniesienia, wydatnie zakłóca on normalne funkcjonowanie, wyjątkowo naprzykrza się i jawi się jako bardzo uciążliwy, przeszkadzający. W takim wypadku wielce prawdopodobne jest, że u danej osoby występuje zaburzenie lękowe.

Wyróżnione w kryteriach diagnostycznych DSM-IV zaburzenia lękowe to: zaburzenie lękowe z napadami paniki, agorafobia, fobia społeczna, fobia swoista, uogólnione zaburzenie lękowe, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, zaburzenie stresowe pourazowe (zespół stresy pourazowego), ostre zaburzenie stresowe, agorafobia bez napadów paniki w wywiadzie, zaburzenie lękowe spowodowane stanem somatycznym, zaburzenie lękowe wywołane substancją psychoaktywną.

Jeśli zmagasz się z tego rodzaju problemem, rozważ psychoterapię, gdyż leczenie w ten sposób jest powszechnie stosowanym rozwiązaniem (szczególnie pomocna jest terapia w nurcie poznawczo-behawioralnym).