Każdy z nas doświadczył kiedyś nieprzyjemnych wrażeń i odczuć przed wystąpieniem publicznym, ważnym spotkaniem czy poznaniem nowych osób, w których przejmowałby się wrażeniem jakie wywrze na innych. Odczuwamy wówczas zdenerwowanie, tremę, czujemy szybsze bicie serca, mamy wrażenie, że nie powiemy nic mądrego, a w końcu mamy ochotę wycofać się z całej sytuacji.

Lęk społeczny występuje u większości ludzi i jest normalną częścią życia. Polega na tym, że odczuwamy napięcie i zdenerwowanie a nawet strach w sytuacjach, w których musimy wejść w interakcję z innymi. Niektórzy potrafią sobie w takich sytuacjach dobrze radzić i go przezwyciężać, jednak istnieje również wiele osób, które mają z tym duży problem, a lęk społeczny wywiera negatywny wpływ na ich życie.

Odczuwanie lęku społecznego może mieć różne natężenie u różnych osób. Jedni mogą prawie go nie odczuwać przy prezentowaniu po raz pierwszy projektu przed publicznością a wręcz cieszyć się, że mogą wykazać się swoją wiedzą, inni natomiast mogą odczuwać przykre dolegliwości stresu i lęku nawet przez kilka dni przed wystąpieniem. U niektórych osób ten lęk jest tak silny, że robią wszystko, by uniknąć takich sytuacji.

Jak już zostało wspomniane wcześniej, sam lęk społeczny jest zjawiskiem całkowicie normalnym, zwykle krótkotrwałym i nie zakłócającym życia danej osoby. Jednak w sytuacji, gdy staje się on coraz poważniejszy, doświadcza się go coraz częściej i w coraz większej liczbie sytuacji – można zastanowić się, czy nie dotyczy nas przypadkiem zaburzenie lęku społecznego. Zaburzenie lęku społecznego, inaczej fobia społeczna, definiowanejest jako „wyraźny i długotrwały strach przed jedną lub większą liczbą sytuacji społecznych lub sytuacji publicznego wykonywania czynności, w których osoba jest eksponowana wobec nieznanych osób lub narażona na możliwe badanie przez innych. Osoba obawia się, że będzie działać w taki sposób, że będzie to upokarzające lub krępujące.” Najbardziej przejmującym elementem dla osób z zaburzeniem lęku społecznego jest to, co pomyślą o nich inni. Takie osoby często mają również duże trudności z jedzeniem czy piciem wśród innych ludzi, ze znajdowaniem się w centrum zainteresowania, czy nawet w intymnych sytuacjach z drugą osobą.

Skąd można dowiedzieć się, czy dotknęło nas zaburzenie lęku społecznego? Warto przeczytać kryteria i sprawdzić czy występują również u nas:

• Osoba musi zdawać sobie sprawę, że lęk jest nadmierny i większość ludzi w podobnej sytuacji nie odczuwałaby go;
   
• Osoba musi unikać sytuacji, które wywołują lęk lub trwać w nich mimo wielkiego cierpienia;
   
• Zaburzenie lęku społecznego musi w wyraźny sposób przeszkadzać w życiu danej osoby (np. powstrzymywanie się przed chodzeniem na randki).

Odczuwanie lęku obejmuje to, co czuje się w ciele (np. szybkie bicie serca, drżenie rąk), to o czym się myśli (np. „będę wyglądać głupio”) i to jak się zachowujemy w danej sytuacji (wymknięcie się z imprezy). Przyjęło się, że istnieją trzy składniki lęku – fizjologiczny, behawioralny i poznawczy.

Składnik fizjologiczny opisuje wszelkie doznania cielesne w sytuacjach, gdy odczuwamy lęk. Można odczuwać szybsze bicie serca, czerwienić się, pocić. Możemy odczuwać drżenie rąk, ból brzucha czy nawet zawroty głowy. Te objawy i wiele innych mogą występować oczywiście niezależnie od sytuacji – kiedy cierpimy na jakieś choroby lub mamy jakieś określone problemy zdrowotne. Jeśli jednak zauważymy, że występują one tylko w sytuacjach gdy czujemy lęk, to najprawdopodobniej są to jego symptomy.

Składnik behawioralny opisuje zachowanie, czyli coś, co jesteśmy w stanie zaobserwować: chodzenie, bieganie, uśmiechanie się. Możemy pomyśleć o tym, jak my się zachowujemy w sytuacji, gdy odczuwamy lęk w kontakcie z innymi: spuszczamy wzrok, nerwowo bawimy się mankietem. Drugą część lęku w aspekcie behawioralnym stanowi unikanie, czyli nie robienie czegoś, co nas przeraża lub wykonywanie jakiejś czynności w taki sposób, by uniknąć najbardziej przerażających elementów. Stresując się poznawaniem nowych osób, można odrzucać zaproszenia w miejsca, gdzie byłoby to konieczne – byłoby to wówczas unikanie sytuacji, w których czujemy lęk. Z drugiej strony, można jednak przyjąć zaproszenie, natomiast spędzić ten czas tylko w towarzystwie osób, które już znamy i czujemy się wśród nich swobodnie, zamiast nawiązywać znajomości z nieznajomymi – wówczas nie unikamy całej sytuacji, a jedynie najbardziej stresującego elementu. Unikanie pozwala nam na krótkotrwałe zmniejszenie odczuwanego lęku, więc może wydawać się dobrym rozwiązaniem! Jednak na dłuższą metę prowadzi do negatywnych myśli na swój temat i nieprzyjemnych emocji, takich jak złość czy smutek. Takie unikanie wydarzeń, które są dla nas trudne, może przekształcić się w unikanie coraz większej liczby podobnych sytuacji, co z kolei może spowodować, że zaczniemy wycofywać się z różnych codziennych aktywności. Taką lawinę unikania trudno jest przerwać.

Składnik poznawczy tworzą wszystkie nasze myśli, które pojawiają się wtedy, gdy czujemy lęk. Dotyczą one najczęściej tworzenia i przewidywania wystąpienia czarnych scenariuszy. Mogą one brzmieć, na przykład: „Pomyślą, że jestem dziwny”, „Będę głupio wyglądać”, „Pewnie powiem coś głupiego”.

W przypadku, gdy zauważamy podobne problemy w swoim codziennym życiu i odczuwamy ich negatywny wpływ w wielu obszarach swojej aktywności, warto jest skonsultować się ze specjalistą i zastanowić się nad podjęciem psychoterapii indywidualnej.

Autorka: mgr Martyna Ciebiera