Jednym z kluczowych czynników decydujących o jakości życia człowieka jest jego poczucie własnej wartości. Rozstrzyga, na co osoba się porywa, do czego aspiruje, do jakiego szczęścia daje sobie prawo, o co zabiega, z jakimi wyzwaniami decyduje się mierzyć, jakie niepowodzenia zaryzykować, o co postanawia zabiegać i w jakie działania się angażuje... Czy widzi tylko efekty czy docenia siebie za sam fakt zmagania się... Czy raczej siebie buduje czy w dłuższej perspektywie postępuje wbrew sobie... Obdarza siebie miłością własną czy gorączkowo zabiega o poklask, aprobatę, pozorne dowody wysokiej wartości... Szuka w życiu miłości czy wygody bądź prestiżu zapewnianych przez partnera... Czy z własnymi trudnymi emocjami obchodzi się z troską czy traktuje je jak złe psy, które trzeba trzymać z dala od siebie, za ogrodzeniem. Poczucie własnej wartości - od tego wszystko się zaczyna.

Wersja audio:

Poczucie własnej wartości to stan psychiczny, pojawiający się w odpowiedzi na negatywną samoocenę. Samoocena jest to stosunek do samego siebie wyrobiony na podstawie wiedzy na swój temat. Dotyczy zarówno fizyczności jak i cech psychicznych oraz tego, jak jednostka widzi siebie na tle społeczeństwa oraz w interakcji z ludźmi. Innymi słowy fundamentem samooceny jest samowiedza. Bywa, że ludzie są – mówiąc metaforycznie – niedoinformowani w kwestii tego, jacy są, bo na przykład unikają wyzwań, rezygnują z okazji do zgłębiania własnej natury, nie poddają siebie dogłębnej refleksji lub poprzestają na monitorowaniu własnych zachowań tylko pod kątem negatywów. W efekcie poczucie własnej wartości z większym prawdopodobieństwem jest niskie.
 
Skutki niskiego poczucia własnej wartości mogą być bardzo poważne i widoczne są w różnych obszarach życia. Celem tego tekstu jest przybliżenie, jakie mogą być konsekwencje niskiego poczucia własnej wartości.
 
Osoba nie czuje się dobrze we własnej skórze i to niezależnie od tego, jak wygląda i jak obiektywnie wypada na tle populacji. Nie ma dobrego zdania o sobie, wprost przeciwnie, ma sobie wiele za złe, często odczuwa z tego powodu poczucie winy lub złość, frustrację.
 
Osoba z niskim poczuciem własnej wartości nie darzy siebie sympatią, nie lubi siebie, stale ma do siebie o coś pretensje, sama sobie dokucza, rzuca kłody pod nogi, jakby była własnym przeciwnikiem. Sabotuje własne działania i cele, ma tendencję do trwania w niechcianych sytuacjach, wchodzenia w konteksty, w których jest unieważniana, jej potrzeby uchodzą za mniej ważne. Niekiedy angażuje się w ewidentnie szkodliwe konteksty, jak toksyczny związek czy uzależnienia.
 
Osoba nie myśli o sobie jak o kimś dobrze rokującym, w kim drzemie obiecujący potencjał. Raczej skłonna jest uważać, że na nic dobrego nie zasługuje i nie ma prawa czerpać z życia tego, co naprawdę byłoby dla niej korzystne. Może wręcz lawirować między okazjami, unikać szans rozwoju czy sensownych relacji z innymi ludźmi ze względu na poczucie, iż nie jest to pisane komuś takiemu jak ona.
 
Człowiek z niskim poczuciem własnej wartości nie traktuje siebie jak kogoś cennego. Bywa, że nie obchodzi się ze sobą, jak z podmiotem godnym dobrego traktowania. Pozbawia się troski na różnych płaszczyznach: nadmiernie się eksploatuje lekceważąc potrzebę wypoczynku, relaksu, zabawy, nie dba o racjonalną dietę, ignoruje potrzebę ruchu, zaniedbuje potrzebę snu, a czasami także higienę, zdrowie.
 
Niskie poczucie własnej wartości może przekładać się na uniżoną, nieasertywną postawę wobec innych ludzi, uznawanych za ważniejszych, bardziej godnych uwagi, o istotniejszych potrzebach. Może charakteryzować się specyficznym nastawieniem do ludzi – uważać, że nie ma prawa na ich czas, troskę, obecność, uwagę, a w interakcji z nimi zachowywać się jakby „przepraszała, że żyje”.
 
Osoba może przywiązywać bardzo dużą wagę do swoich wad, słabości, a nieznacznie lub niemal wcale nie uwzględniać zalet. Może być nieprzeciętnie surowa wobec siebie i nadmiernie wyrozumiała dla innych. Może być niezwykle samokrytyczna, a nawet złośliwa dla siebie lub wręcz szydzić z siebie, w skrajnych przypadkach wręcz siebie nie znosić.
 
Człowiek z niskim poczuciem własnej wartości może odmawiać sobie tego, czego najbardziej potrzebuje: życzliwego wsparcia, zdrowej troski o siebie, swój byt, potrzeby i oczekiwania. Może wpędzać się w negatywny nastrój, jakby na lepszy nie zasługiwał.
 
Osoba może nadmiernie odwlekać lub zaniedbywać ważne dla niej sprawy (odwlekanie może wręcz przybrać rozmiaru prokrastynacji). Preferując przebywanie w uporządkowanym otoczeniu, może otaczać się bałaganem, stale odwlekając sprzątanie mieszkania i zaniedbując rutynowe obowiązki dnia codziennego. Ceniąc kontakty towarzyskie, może się izolować w przeświadczeniu, że nie powinna zawracać innym sobą głowy. Mając świadomość, że potrzebuje środków do życia, pomimo dobrych wyników w pracy nie prosi o podwyżkę, choć inni ją dostali. Wiedząc, że potrzeba jej wypoczynku, zostaje po godzinach, nie prosi o urlop, nie wykorzystuje dni wolnych od pracy do tego, by się zregenerować.
 
Osoba z niskim poczuciem własnej wartości może mieć tendencje do uprzykrzania sobie życia, wywoływania negatywnych nastrojów, użalania się nad sobą (zamiast współczucia sobie czy wspierania siebie), krytykowania bądź wręcz hejtowania samego siebie (zamiast konstruktywnej krytyki bądź bycia dla siebie podporą), prowokowania odrzucenia w relacjach, bo nie wierzy, by na dłuższą metę ktokolwiek mógłby z nią wytrzymać, nie wierzy, że zasługuje na udany, bezproblemowy związek, który nie byłby źródłem frustracji. Może mieć skłonność do stwarzania problemów, bo w takich sytuacjach, gdy przytrafia się jej coś złego, czuje, że przystaje do rzeczywistości, natomiast gdy jest względnie spokojnie i nic dramatycznego się nie dzieje, może odczuwać wzmożony lęk przed czymś przykrym i bolesnym, co w jej ocenie nieubłaganie nastąpi, a będzie tym gorsze, im później nadejdzie. 

Cytat

„Psuję to, co dla mnie dobre, bo nie uważam, że na to zasługuję”
 
„Odeszłam od faceta, bo był dla mnie za dobry”
 
„Zdecydowałem się zostać w domu. Na tym przyjęciu i tak nie spotkałoby mnie nic dobrego”
 
„Niektórzy dostali podwyżkę, ale nie ja – nikt mnie nigdy nie docenia. Czy prosiłem o podwyżkę? Dlaczego bym miał?”
 
„Mam najlepszą furę w okolicy, ale to i tak nie sprawia, że czuję się ze sobą dobrze, ciągle czegoś mi brak”
 
„Nie mogę czerpać przyjemności z pożycia z partnerem, bo paraliżuje mnie moją niechęć do własnego ciała”
 
„Co dobrego mogłoby spotkać kogoś takiego jak ja?”
 
„Nigdy nie byłem asertywny”
 
„Nie da się mnie pokochać”
 
„Jestem bezwartościowy”
 
„Coś jest ze mną nie tak” 

Warto odnotować, że niskie poczucie własnej wartości może być objawem depresji, ale może również stanowić czynnik podatności na depresję. Niektórzy specjaliści są zdania, że próba samobójcza jest między innymi przejawem drastycznie niskiego poczucia własnej wartości, gdy osoba uważa, że wręcz nie powinna żyć, nie zasługuje by żyć lub jej życie jest tak bezwartościowe, że nie ma sensu go kontynuować.
 
Nad poczuciem własnej wartości można pracować we współpracy z psychologiem lub psychoterapeutą.