"Psychowashing" jako pojęcie w kontekście pseudopsychologii może być zdefiniowane jako nieudokumentowana lub kontrowersyjna teoria lub praktyka, która sugeruje wpływanie na ludzkie myśli, emocje lub zachowania w sposób nieścisły lub niemający podstawy w naukowych dowodach. Termin ten może być używany do opisania prób manipulacji psychologicznej lub wpływania na innych ludzi w sposób oparty na niepotwierdzonych lub nieudowodnionych założeniach psychologicznych, co bywa szkodliwe lub dezinformacyjne, a w każdym razie nie jest bezpieczne. Mąci się ludziom w głowach rzekomo ich lecząc lub wspierając ich rozwój, a tak naprawdę posługuje się teoriami, technikami i pojęciami, których skuteczność nie została dowiedziona naukowo. Więcej na ten temat można znaleźć w podcaście. 
 

Jak to możliwe, że nawet niektórzy psycholodzy skłonni są wierzyć w koncepcje i stosować metody, które nie zostały potwierdzone naukowo? Próżno szukać jednoznacznej odpowiedzi na takie pytanie, ale podejrzewać można, iż jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest dalece niezadowalający proces edukacji. 

"Wiele zastrzeżeń można mieć do samego procesu edukacji psychologów, który mam okazję obserwować od kilku lat na swoim uniwersytecie. Studentów nie uczy się samodzielnego myślenia, krytycznej analizy nabywanej wiedzy, umiejętności dyskusji opartej na rzeczowych argumentach czy też sposobów odróżniania prawdy od pseudonauki. Studia stanowią właściwie indoktrynację, a nie rzeczywistą edukację, zaś osoby bardziej oczytane i niezgadzające się ze swoimi nauczycielami uważane są za krnąbrne, ich wypowiedzi są ignorowane, a nierzadko publicznie ośmieszane. Oczywiście rzadko kiedy wspomina się o kontrowersjach dotyczących różnych aspektów psychologii, w które nauka ta – jak rzadko która – wyjątkowo obfituje." źródło

Z jakiego powodu ludzie skłonni są ufać, że proponowane techniki są skuteczne? Wydaje się, że jednym z powodów jest pragnienie pójścia na skróty, uporania się z czymś trudnym bez dużego wysiłku. Niektórzy ludzie ludzie miewają czasem skłonność do przyjmowania na wiarę prostych wyjaśnień złożonych zjawisk - zwłaszcza, gdy przedstawiane są chwytliwie przez rozpoznawalne postaci ze świata nauki, z mediów.

"Proszę zwrócić również uwagę na to, że psychologia i psychoterapia pielęgnują jednocześnie w ludziach poczucie sprawczości, czego przykładem mogą być m.in. te wszystkie techniki motywacji, „zarządzania sobą” czy rozwoju osobistego, a z drugiej strony oferują zwolnienie z odpowiedzialności tam, gdzie jest ona niewygodna. Tu przykładem mogą być koncepcje o absolutnym wpływie dzieciństwa czy wychowania na kształtowanie osobowości, które także zostały obalone w wyniku przeprowadzonych badań." źródło

Czemu obnażanie niedoskonałości różnych podejść i koncepcji nie zawsze sprawia, że przestają być uwzględniane i to nawet przez psychologów, nie wspominając o samozwańczych, internetowych guru, którzy przemawiają do tysięcy osób chociażby w mediach społecznościowych? Środowiska, które czerpią zyski z danej branży, niekiedy skłonne są przemilczać niewygodne sytuacje, by nie pogarszać swojego położenia i nie robić sobie czarnego marketingu. To jedna z bardziej popularnych metod reagowania na przypadki obnażenia niepożądanych zjawisk w określonych kręgach. 

"Strategia przemilczenia. To bardzo powszechna strategia, ale najbardziej charakterystyczna dla naukowców, na których w jakiś sposób spadł ciężar lub tylko cień odpowiedzialności za nieprawidłowości (...) Strategii przemilczenia często towarzyszy silne przekonanie, że „nie należy kalać własnego gniazda”, a solidarność zawodowa jest wartością samą w sobie, bez względu na konsekwencje, które owa solidarność powoduje. Strategia ta jest strategią bierną, niewymagającą wysiłku." źródło

Co dzieje się z osobami, które ośmielają się dobitnie sygnalizować, że coś jest nie w porządku? Czasami stają się ofiarami kultury anulowania - są wytykani palcami, pomijani, a ich wystąpienia marginalizuje się lub ogranicza. Środowiska akademickie mierzą się z ogromnym wyzwaniem, ponieważ pewne niewygodne zagadnienia są uznawane za śliskie, więc lekceważy się je. W efekcie coraz trudniej obalać pewne mity, odpierać ideologizację nauki. 

"Jedną z kluczowych przyczyn kryzysu współczesnego świata akademickiego są tendencje cenzorskie, stawiające poza nawias debaty każdy pogląd sprzeczny z mainstreamowym paradygmatem. Taka skłonność do „anulowania” niewygodnych poglądów nosi miano „cancel culture” i stanowi poważne zagrożenie dla wolności nauki." źródło

Psychowashing rozkwita

Tymczasem niektórzy ludzie bogacą się, oferując usługi i sprzedając produkty, które wręcz uwodzą swoją niezwykłą łatwością, atrakcyjną ceną oraz szybkością działania. Obiecują tyleż głęboką, co ekspresową wewnętrzną przemianę. Albo fundamentalną odmianę losu możliwą do uzyskania rychło i nikłym wysiłkiem.  

"Sposoby na rozwiązanie największych bolączek są oferowane w prostej formie. Pierwszą z nich jest masowe spotkanie w stylu wielkiego show, w czasie którego w ciągu kilku godzin poznamy sekrety najbogatszych ludzi świata i staniemy się, jak oni, efektywnymi nadludźmi. Druga propozycja radykalnej zmiany życia – to kurs on-line, podczas którego w ciągu sześciu czy nawet dziesięciu webinarów (albo tylko ich nagrań) zdobędziemy asertywność albo większą pewność siebie, nauczymy się oszczędzać czy też naprawimy swój związek." źródło

Każda myszka swój ogonek chwali. Ewentualnie podgryza cudzy. 

Zamiast konstruktywnej dyskusji, trwa swoista wojna różnych środowisk. Coachów, psychologów, psychoterapeutów niepsychologów, psychoterapeutów psychologów, certyfikowanych psychoterapeutów i niecertyfikowanych psychoterapeutów. Psychoterapeutów pracujących w takim nurcie z psychoterapeutami działającymi w innym nurcie. Walka o monopol na rynku usług psychologicznych i pokrewnych zdaje się przesłaniać cel, jakim powinno być edukowanie społeczeństwa. Zamiast tłumaczyć, jakie metody i dlaczego działają, przedstawiciele różnych podejść dokuczają innym, trwa przepychanka. Nie tędy droga.  

Skuteczność psychoterapii

"Wyniki badań nad efektami psychoterapii wyjaśnianymi wariancją czynników terapeutycznych pokazują, że zmienne związane z pacjentem wyjaśniają 30% całkowitej zmienności wyników psychoterapii, relacja terapeutyczna – 12%, zmienne dotyczące psychoterapeuty – 7%. Należy zwrócić uwagę, że jedynie 8% zmienności jest związana z modalnością/szkołą psychoterapii." *

* Norcross J.C., Lambert M.J. (2011).
Evidence-based therapy relationship. Norcross, J.C., (red.). Psychotherapy
relationships that work. Nowy Jork: Oxford University Press, 3–21.